Nieuws

Beheersing van sympathische dominantie is cruciaal!

We leven in wat de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) treffend de hypernerveuze samenleving noemt: een maatschappij waarin versnelling, prestatiedruk en een continue stroom van prikkels de norm zijn. Smartphones die nooit stil zijn, werkmail die tot ’s avonds laat binnenkomt, een sociale agenda die altijd vol lijkt en een informatiestroom die nauwelijks nog te filteren valt. Het gevolg? Een bevolking die steeds vaker “aan” staat en steeds minder momenten kent van echte rust en herstel.

Van hypernerveus naar overprikkeld

Ons zenuwstelsel is ontworpen om acute uitdagingen het hoofd te bieden: een stressor triggert het sympathische zenuwstelsel (het gaspedaal), waardoor hartslag en ademhaling stijgen en het lichaam klaar is voor actie. In de hypernerveuze samenleving echter is deze acute stand chronisch geworden. De constante stroom van prikkels leidt tot overprikkeling: het zenuwstelsel moet méér verwerken dan het aankan. Hierdoor daalt de prikkeldrempel, waardoor zelfs lichte signalen al zwaar kunnen binnenkomen. Onderzoek laat zien dat chronische overprikkeling samenhangt met vermoeidheid, slaapstoornissen, aandachtsproblemen en een verhoogde gevoeligheid voor stressgerelateerde aandoeningen (McEwen, 2007).

Sympathische dominantie: een drama voor onze gezondheid, ons mentale vermogen en onze omgang met elkaar.

Wanneer overprikkeling aanhoudt, schuift de balans in het autonome zenuwstelsel richting sympathische dominantie. Dat betekent dat het sympathische systeem (actie, stress, vechten/vluchten) voortdurend overheerst en het parasympathische systeem (rust, herstel, regeneratie) te weinig ruimte krijgt. Dit heeft verregaande gevolgen voor ons mentale welzijn en onze gezondheid, maar ook voor onze emotionele balans en de omgang met elkaar.

Hier enkele gevolgen van de hypernerveuze samenleving en sympathische dominantie:

Fysieke gezondheid

• Hart en vaten: chronisch verhoogde bloeddruk en hartslag vergroten het risico op hypertensie, hartinfarcten en beroertes.
• Immuunsysteem: langdurige stress onderdrukt immuunreacties, waardoor infecties vaker voorkomen en ontstekingsprocessen toenemen. dit draagt bij aan chronische ziekten zoals diabetes type 2 en auto-immuunziekten.
• Spijsvertering: het sympathische systeem remt spijsvertering, wat kan leiden tot maag-darmklachten, verstoorde opname van voedingsstoffen en prikkelbare darm.
• Hormonen en metabolisme: langdurig verhoogde cortisolniveaus dragen bij aan buikvetopslag, insulineresistentie en een verstoord lipidenprofiel.

Mentaal vermogen

• Aandacht en concentratie: onder chronische stress krimpt de prefrontale cortex, waardoor focus, planning en besluitvorming verslechteren (arnsten, 2009).
• Geheugen: hippocampale neuronen zijn gevoelig voor cortisol, wat leidt tot verminderde leer- en geheugenfuncties.
• Creativiteit en probleemoplossing: een zenuwstelsel in overdrive beperkt het vermogen om flexibel, oplossingsgericht en innovatief te denken.

Leervermogen en ontwikkeling

• School en werkprestaties: leerlingen en professionals die in chronische stress leven, leren en presteren minder effectief.
• Neuroplasticiteit: stress beperkt het vermogen van het brein om nieuwe verbindingen te leggen.
• Ontwikkeling bij jongeren: langdurige blootstelling aan sympathische dominantie kan zelfs invloed hebben op hersenontwikkeling en de latere stressgevoeligheid.

Emotionele balans

• Gevoeligheid voor prikkels: emoties worden intenser ervaren, kleine tegenslagen kunnen overweldigend zijn.
• Stemming: een continue staat van alertheid vergroot het risico op angststoornissen en depressie.
• Zelfregulatie: door een verzwakte prefrontale cortex wordt het moeilijker emoties te beheersen.

Relaties en communicatie

• Interpersoonlijk gedrag: sympathische dominantie activeert sneller defensief of agressief gedrag, communicatie wordt harder en conflictgevoeliger.
• Verbinding: in stressmodus sluit het brein zich meer af voor empathie en verbinding, wat relaties onder druk zet.
• Vertrouwen: cortisol verstoort de productie van oxytocine, het “verbinding- en vertrouwen”-hormoon, waardoor samenwerking en intimiteit verminderen.

De vicieuze cirkel

Het probleem is circulair: hoe langer iemand in sympathische dominantie verkeert, hoe gevoeliger hij of zij wordt voor extra prikkels. Overprikkeling wordt daardoor sneller en heviger ervaren, wat het sympathische systeem nóg sterker activeert. Het gevolg is een neerwaartse spiraal die mentale, fysieke, emotionele en sociale gezondheid ondermijnt. Kortom, een lichaam dat structureel in de startblokken blijft staan, maar steeds minder kan herstellen.

Boeddha wist dat dit zou gebeuren!

Al eeuwen geleden wees Boeddha al op dit gevaar. Hij beschreef het risico voor de menselijke geest als een “monkey mind”: rusteloos, ongeduldig en continu springend van de ene prikkel naar de andere. Precies het patroon dat we vandaag in de hypernerveuze samenleving terugzien. Zijn leer draaide om het temmen en trainen van die monkey mind, zodat mensen niet langer slaaf waren van hun automatische reacties en de prikkel ut de omgeving, maar meesters werden over hun aandacht en innerlijke rust. Moderne neurowetenschap bevestigt dit eeuwenoude inzicht: door het bewust oefenen van aandacht, ademhaling en meditatie neemt de activiteit van het sympathische zenuwstelsel af, krijgt het parasympathische systeem weer ruimte en herstelt het evenwicht. Wat Boeddha 2500 jaar geleden intuïtief doorzag, wordt vandaag door de wetenschap ondersteund: beheersing van de innerlijke onrust is een sleutel tot gezondheid, veerkracht en menselijkheid. En het is nog nooit zo urgent geweest hier werk van te maken als vandaag de dag.

Herstel van parasympathische balans

De oplossing ligt niet alleen bij het individu, maar óók in collectieve keuzes om de hypernerveuze samenleving te temperen. Toch is er één cruciale vaardigheid die ieder mens kan ontwikkelen: het leren reguleren van sympathische dominantie. Wetenschappelijk onderzoek ondersteunt verschillende effectieve strategieën:

• Ademhalingsregulatie: Langzame, diafragmale ademhaling verlaagt de hartslagvariabiliteit en bevordert parasympathische activiteit (Lehrer & Gevirtz, 2014).
• Mindfulness en meditatie: Deze technieken verminderen amygdala-activiteit en versterken prefrontale controle, waardoor stressreacties afnemen (Tang, Hölzel & Posner, 2015).
• Lichamelijke activiteit: Regelmatige matige beweging en sporten verhoogt de parasympathische tonus en reduceert basale cortisolspiegels (Hillman et al., 2008).
• Slaaphygiëne en rustmomenten: Consistente slaap en micro-pauzes door de dag herstellen het autonome evenwicht.

Het aanleren van deze vaardigheden geeft individuen weer toegang tot hun “rempedaal” en doorbreekt de vicieuze cirkel van overprikkeling.

De hypernerveuze samenleving jaagt ons zenuwstelsel voortdurend op, met overprikkeling en sympathische dominantie als gevolg. Dit is geen luxeprobleem maar een fundamenteel gezondheidsvraagstuk, omdat chronische sympathische activatie talloze processen in lichaam en brein ontregelt, maar ook het risico met zich meedraagt, de totale maatschappij te ontwrichten, omdat mensen steeds minder in staat zijn bewuste en doordachte keuzes te maken en op een bewuste en doordachte manier met elkaar om te gaan.

Het leren herkennen én terugbrengen van sympathische dominantie is daarom een cruciale sleutel tot herstel. Niet alleen om individuen veerkrachtiger te maken, maar ook om als samenleving opnieuw ruimte te scheppen voor rust, verbinding en gezondheid. In een tijdperk waarin steeds alles sneller moet, kan vertraging weleens onze belangrijkste vooruitgang zijn.

John van Heel

 

Meer weten over of werken aan preventie:

https://portal.leefstijlclub.nl/page/c/het-life-management-project

https://portal.leefstijlclub.nl/page/c/life-management-formule

https://portal.leefstijlclub.nl/page/c/life-management-videos

https://portal.leefstijlclub.nl/page/c/nationale-leefstijlscan

https://portal.leefstijlclub.nl/page/c/programmas

https://www.efaa.nl/voeding-health-en-lifestyle-opleidingen